Πανιερώτατε,
Κύριε Πρόεδρε του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΔΕΚ
Κύριε Επίτιμε Πρόεδρε του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΔΕΚ
Έντιμοι κκ (προσφωνήσεις)
Δεκαεννιά χρόνια μετά, ανακαλούμε σήμερα στην μνήμη μας, ξανά και ξανά τον αδόκητο θάνατο του μεγάλου Έλληνα Γιάννου Κρανιδιώτη. Δεκαεννιά χρόνια από τον μαύρο Σεπτέμβρη του 99 που το τραγικό ατύχημα του πρωθυπουργικού αεροπλάνου Φάλκον σκότωσε τον Γιάννο, τον γιο του Νικόλα και 5 άλλους επιβαίνοντες. Μια τραγική στιγμή της μοίρας που χαράζει ανεξίτηλα την ιστορία του τόπου, τις ζωές των δικών του ανθρώπων, των φίλων του και των αναρίθμητων τιμούντων το έργο του.
Αιωνία ας είναι η μνήμη τους. Τους τιμούμε ως ελάχιστη εκπλήρωση μεγάλου χρέους.
Ο συγκλονισμός για μας που γνωρίζαμε καλά τον Γιάννο παραμένει αμείωτος, η συμφιλίωση με την ιδέα της απουσίας του και η παρηγοριά παραμένει για τους δικούς του επίφοβη διαδικασία, η απώλεια, το κενό, η πίκρα διατηρούν ακόμα τον εφιαλτικό χαρακτήρα τους.
Ετοιμάζοντας αυτά τα λίγα λόγια, μικρές ψηφίδες που σίγουρα δεν φιλοδοξούν να αποτυπώσουν την λαμπρή παρουσία του ανάμεσά μας, συνειδητοποίησα πως με την αέναη παρέλευση του χρόνου, την αλληλουχία των εξελίξεων, την διαδοχή των ανθρώπων και των γενεών, χωρούν πλέον, πέρα από την αξιολογική υπόμνηση ενός εξαίρετου έργου και κάποια στοιχεία του χρονικού της σύντομης μα αμύθητα πλούσιας σε προσφορά ζωής του.
Ο Γιάννος Κρανιδιώτης γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1947. Ήταν γιος του στενού
συνεργάτη του Μακαρίου, πνευματικού ανθρώπου, πολιτικού και διπλωμάτη, Νίκου Κρανιδιώτη. Ορκίστηκε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος τον Φεβρουάριο του 1999. Έχασε την ζωή του στις 14 Σεπτεμβρίου 1999. Εκείνο το ταξίδι στο Βουκουρέστι έγινε ύστατη πορεία στον Αδη αρχαία τραγωδία που κορυφώνεται από την συνοδεία του Νικόλα, έλεος και φόβος δίχως κάθαρση καμία, κανένας από μηχανής Θεός, θρήνος αβάστακτος και σπαραγμός δίχως όρια.
Ο Γιάννος σπούδασε Νομικά στην Αθήνα, στο Χάρβαρντ και στο Σάσεξ. Ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη της ΕΔΕΚ και από πολύ νωρίς μέλος του σκληρού πυρήνα των Ελλήνων Σοσιαλιστών. Μετά την άνοδο στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ, διετέλεσε από το 1981 ως το 1984 ειδικός σύμβουλος του Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, σε θέματα Κύπρου, εξωτερικής πολιτικής και ευρωπαϊκά ζητήματα. Στη συνέχεια και μέχρι το 1989 διετέλεσε ειδικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος για ευρωπαϊκά θέματα. Από το 1988 ως το 1990 ήταν διευθυντής του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Σπουδών.
Την περίοδο 1991-92 διετέλεσε Σύμβουλος της κυπριακής κυβέρνησης για ευρωπαϊκά θέματα. Το 1993 ανέλαβε καθήκοντα γενικού γραμματέα Ευρωπαϊκών Θεμάτων του υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος και ακολούθως ορκίστηκε υφυπουργός Εξωτερικών για ευρωπαϊκά θέματα. Ήταν ευρωβουλευτής την περίοδο από το 1995 έως το 1997.
Είχε γράψει πολλά βιβλία και άρθρα για τις διεθνείς σχέσεις και για θέματα ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Μέσα από το βιβλίο «Κύπρος: ιστορία, προβλήματα και αγώνες του λαού της» που είχε επιμεληθεί μαζί με το Γιώργο Τενεκίδη το 1981, τον γνώρισα πρώτα και εγώ. Αργότερα, στην δεκαετία του 90, είχα την τύχη και την τιμή να συνεργαστώ στενά μαζί του.
Ο Γιάννος είχε τις σπάνιες εκείνες αρετές του οραματιστή που βγαίνει στο δρόμο για να κάνει το όνειρο πραγματικότητα. Είχε την επισταμένη γνώση που γίνεται μέσο οργανωτικής δεξιοτεχνίας και έμπνευσης των ανθρώπων, πάντοτε επένδυε στην αξιοποίηση των εμπλεκομένων συμφερόντων, κατά την προσφιλή προσέγγιση του Βάσου Λυσσαρίδη στην υπηρεσία της προαγωγής εθνικών στόχων και συμφερόντων. Η πολιτική για τον Γιάννο δεν είναι διαχείριση, η πολιτική πρέπει να είναι το εργαλείο που να επιτρέπει στον άνθρωπο να αλλάζει τον κόσμο. Ρεαλισμός στην ανάλυση και στην δράση αλλά και με ένα βαθύ, ανθρώπινο και σοσιαλιστικό όραμα για το αύριο της Ευρώπης. Πάλεψε για τον κοινωνικό χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για μια διαφορετική Ένωση των πολιτών. Βαθιά πατριώτης και βαθιά ευρωπαϊστής. Έδεσε με τον πιο δημιουργικό τρόπο τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την περιοχή μας. Ήταν πιστός φίλος μιας ομοσπονδιακής και δημοκρατικής δομής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το έργο του, παρά την επιβληθείσα ημιτέλεια του, εκπέμπει εκείνα τα χαρακτηριστικά της αριστοτελικής τελεολογίας με την διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα μέσα, τις περιστάσεις και τους στόχους που διατηρώντας ατόφια την ηθική και αξιολογική διάσταση οδηγεί στην επίτευξη του οράματος, μέσα από μια ακαταμάχητη ροπή προς τα εμπρός.
Πιστεύω πως μπορώ να διαβλέψω συνάφεια και συγγένεια με την προσέγγιση του μεγάλου πρωτεργάτη της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας Ζαν Μονέ που αναφερόταν στην αλλαγή του πλαισίου ως του τρόπου να αντιμετωπίσεις λυσιτελώς ζητήματα που μοιάζουν να βρίσκονται σε πλήρες αδιέξοδο. Ας στοχαστούμε για την κομβικότητα της ανάλυσης αυτής σε σχέση με το Κυπριακό, μετά την τραγωδία του 1974, την εισβολή, την κατοχή και τις συνέπειες τους.
Μου θύμιζε όμως και μια άλλη διάσταση της προσέγγισης του Ζαν Μονέ εκείνης της εστίασης στην καθαρότητα των στόχων και της μεθοδικότητας που επιστρατεύουν όλα το εργαλεία και όλα τα μέσα για να κάνουν το όραμα πραγματικότητα. «Καλύτερα να κάνεις δέκα φορές περισσότερα παρά ελάχιστα λιγότερα, όταν το διακύβευμα είναι μεγάλο» έλεγε ο Ζαν Μονέ. Η εμπέδωση της φυσιολογικότητας μιας αυτονόητα αρμονικής σχέσης Κύπρου Ελλάδος και η επιστράτευση των πολλαπλασίων ανθρωπίνων και υλικών πόρων και συσσωρευμένου πολιτικού και ιστορικού κεφαλαίου και στρατηγικής επιρροής στην υπηρεσία του κοινού οράματος ήταν όντως η άλλη συνισταμένη της μεθόδου Κρανιδιώτη, σαφής, αποτελεσματική και πλήρως ευρωπαϊκή.
Ο Γιάννος είχε καταργήσει στην σκέψη του τα εμπόδια και τους περιορισμούς που επιβάλλουν τα στεγανά και οι νομικές και άλλες διευθετήσεις, έβλεπε την σύζευξη και την συνέργεια Κύπρου και Ελλάδος ως την σύγχρονη ελκυστική εκδοχή του Ελληνισμού, ήταν ο Ιάσωνας στη μεγάλη του γένους εκστρατεία, ο ακαταπόνητος ο οραματιστής σκαπανέας. των κοινών οριζόντων, ο εραστής ακόμα και ρομαντικός άμα χρειαζόταν της κοινής μοίρας του ελληνισμού και της περιοχής μας, και της συνύπαρξης και της συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς και τις εθνικές ομάδες.
Σε ανακοίνωσή του το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος αναφέρει «Ο Γιάννος Κρανιδιώτης υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα του Ελληνισμού. Πρωτοπόρος και φορέας σύγχρονων ιδεών και αποφασιστικής πολιτικής, παρέμεινε προσηλωμένος στην προώθηση των συμφερόντων της Ελλάδας και της Κύπρου. Εκ των εμπνευστών της ευρωπαϊκής πορείας της τελευταίας, συνέβαλε καθοριστικά, με συστηματική και αθόρυβη προσπάθεια, στην ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.»
Δικαίως χαρακτηρίστηκε ως από τους πλέον Έλληνες ανάμεσά μας, διότι συνέδεσε τον ελληνισμό της διασποράς, τον ελληνισμό της Κύπρου και τον ελλαδικό ελληνισμό, με την ιδιότητά του, με την προσωπικότητά του, με το έργο του». Με πάθος, με μετριοφροσύνη με την ήρεμη αποφασιστικότητα, ακούραστος και περήφανος μαχητής, «που καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου» κατά που εγραφε ο Ρίτσος στα λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας.
Φέρνουμε σήμερα ξανά στην μνήμη μας τις συνταρακτικά οδυνηρές εκείνες τελευταίες στιγμές του Γιάννου, του Νικόλα και των άλλων θυμάτων του τραγικού εκείνου δυστυχήματος. Εν είδη μαρτυρίας αναφέρω πως συνάντησα χρόνια μετά, τον τότε Διευθυντή Εθιμοτυπίας στο Ρουμανικό Υπουργείο Εξωτερικών που βρισκόταν στο αεροδρόμιο για να υποδεχτεί τον Γιάννο και την συνοδεία του. Μου εξιστορούσε, σοκαρισμένος ακόμα, το άνοιγμα της πόρτας του αεροσκάφους, το παχύρευστο αίμα, όλα να μυρίζουν σάρκα και αίμα βουβό και βασανισμένο δίχως οξυγόνο, δίχως αέρα, δίχως ζωή. Άψυχα σώματα, σοροί στοιβαγμένες. Κ’εκείνα τα θολά μάτια, τα άδεια από τον πόνο και τον τρόμο, αυτών που σαν δεμένοι στα κατάρτια επέζησαν, με μια έκφραση απελπισίας κι’ ένα σπαραγμό που καμιά λέξη δεν μπορεί να περιγράψει. «Πέρασαν χρόνια πολλά μέσα σε λίγην ώρα». Ένας εφιάλτης που τόσα χρόνια μετά δεν λέει να κοπάσει όπως μου έλεγε πρόσφατα καλός φίλος του οποίου η σύζυγος ήταν από τους διασωθέντες. Ευλογημένοι ας είναι οι άνθρωποι αυτοί και με δύναμη πολλή να επουλώσουν τις βαθιές χαρακιές της μοίρας.
Είχα εκείνα τα ηρωικά χρόνια που προηγήθηκαν, και εγώ την ευκαιρία να ταξιδέψω με το μοιραίο εκείνο Φάλκον, είτε με τον Παπούλια, είτε με τον Πάγκαλο, είτε με τον Κρανιδιώτη, και μια δυο φορές μας το δάνεισαν και τρέχαμε με τον αείμνηστο Αλέκο Μιχαηλίδη, τον δικό μας Υπουργό Εξωτερικών, για την βήμα με βήμα προώθηση της ενταξιακής πορείας της Κύπρου, το μεγάλο κοινό μας όραμα, που ο Γιάννος προσωποποιούσε απόλυτα και νοιαζόταν και μεριμνούσε. Δεν έζησε να δει την ευτυχή τελική κατάληξη και την πλήρη δικαίωση του. Όμως σας διαβεβαιώ πως δεν είχε καμιά αμφιβολία γι’αυτήν και μπορεί από εκεί που βρίσκεται να μας κοιτά με εκείνο το μικρό γλυκό μα υποψιασμένο του μειδίαμα. Ο Γιάννος ήταν ο πρωτομάστορας ενός εξόχως πολιτικού σχεδιασμού. Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ με διττή στόχευση. Αφενός η ενσωμάτωση στην οικογένεια στην οποία φυσιολογικά ανήκουμε, με την ιστορία, την παράδοση, τον πολιτισμό και τις αξίες μας και αφετέρου η ένταξη ως καταλύτης για την λύση του κυπριακού, την απελευθέρωση και την επανένωση του τόπου μας σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Ήθελε δύναμη πολλή και πίστη ακλόνητη, στις τότε συνθήκες, για να μετουσιώσεις τον φιλόδοξο αυτό σχεδιασμό από μακρινό όνειρο σε στόχο εφικτό και επιτεύξιμο.
Σήμερα πολλοί από εμάς έχουμε την πολυτέλεια να αναφερόμαστε στην ιδιότητα μας ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως αυτονόητη και δεδομένη και ενίοτε την απαξιούμε κιόλας και εύκολα μοιάζουμε να προσχωρούμε σε λαϊκίστικες προσεγγίσεις που προβάλλουν την Ευρωπαϊκή ενοποίηση ως μέρος του προβλήματος, όταν και εν φύσει και εν δυνάμει δεν είναι παρά μέρος της λύσης, δεν είναι παρά το σήμερα και το μέλλον μας. Σαν να μην είναι που για πρώτη φορά μετά την εισβολή που σταθήκαμε γερά στα πόδια μας, που παρά τις ατέλειες και τις δυσκολίες και εκσυγχρονίζουμε τον τόπο μας και συμμετέχουμε στο κοινό ευρωπαϊκό γίγνεσθαι με αξιώσεις και προοπτικές και περήφανα υπηρετούμε τις αρχές και τις αξίες μας. Είμαστε ισότιμο μέλος της μεγάλης ευρωπαϊκής αμφικτιονίας ή συμπολιτείας που λίκνο της ήταν ο ελληνικός πολιτισμός. Που καταξιώνει τις αρχές της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας για τον αυτοκαθορισμό μέσα από την συμμετοχή και την ισοπολιτεία. Μιας Ευρώπης που παρά τα εμπόδια και τις συνεχείς προκλήσεις και τις αναπόδραστες φουρτούνες και αναταράξεις, θα επικρατήσει αυτών που επιζητούν να αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο και θα τους φέρει το τρομερό μήνυμα της Σαλαμίνας, ή όπως εγραφε σ’ένα ποίημα του ο πατέρας του Γιάννου, ο αείμνηστος Νίκος Κρανιδιώτης «οι ρίζες θα αντέξουν την αντάρα και τη θύελλα, ώσπου….. νέος Θησέας να πνίξει τον Μινώταυρο» : στην Ευρωπαϊκή Κύπρο δεν χωρούν κατοχικά στρατεύματα και κατ’ευφημισμόν εγγυήσεις και διαχωριστικές γραμμές. Η Ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία είναι η φωνή Κυρίου επί των υδάτων.
Αυτό ήταν το μεγάλο όραμα του Γιάννου. Η Ελλάδα πιάνει το χέρι της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, γίνονται μέσω αυτής, ενιαίος χώρος, χώρος δικαίου, χώρος αξιών χώρος ασφάλειας και ευημερίας για όλους τους κατοίκους της Κύπρου, ένας τόπος φιλόξενος για τις επερχόμενες γενιές. Γίνεται ο σχεδιασμός αυτός ο τρόπος για την ανατροπή των κατοχικών δεδομένων. Ας μην αφήσουμε το μήνυμα αυτό να ξεθωριάσει κι’ας το προβάλουμε ακόμα πιο πολύ ως το κατ’ εξοχήν εργαλείο για την λύση του Κυπριακού. Είναι πιστεύω το χρέος και είναι και η παρακαταθήκη του Γιάννου Κρανιδιώτη του πεφωτισμένου και λαμπρού ευπατρίδη πολιτικού και της Κύπρου και της Ελλάδος.
Θυμάμαι, μια μεταμεσονύχτιο συνάντηση στο Μέγαρο Μαξίμου στις αρχές Φεβρουαρίου του 95, που αποφασίστηκε οριστικά η άρση του βέτο για την Τελωνειακή Ένωση της Τουρκίας για να πάρει η Κύπρος ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Ο Γιάννος μόλις είχε αναλάβει Ευρωβουλευτής και δεν ήταν στην αίθουσα. Το βλέμμα του αείμνηστου Ανδρέα Παπανδρέου τον αναζητεί επισταμένα μα σε κάποια στιγμή μειδιά και νοιώθει πως η επιμονή και οι ιδέες του Γιάννου ήταν πολύ ισχυρότερες από την φυσική του παρουσία στην αίθουσα, ήταν η συνείδηση του ελληνισμού και η οπτασία του καλού.
Συγχωρέστε με αλλά μοιραία λόγω της στενότητας του χρόνου αναφέρθηκα, όσο πιο σύντομα μπορούσα στις προεκτάσεις μιας μόνο πτυχής του έργου και της τεράστιας προσφοράς του Γιάννου Κρανιδιώτη. Με παρηγορεί ωστόσο, που η ιστορία και οι μνήμες τον έχουν ήδη κατατάξει στο δικό τους, το αλάθητο, το λαμπρό πάνθεον.
Ας είναι πάντα μαλακό το χώμα που σε σκεπάζει μεγάλε Έλληνα, Γιάννο Κρανιδιώτη. Αιωνία να είναι η μνήμη σου, αιωνία η μνήμη του γιου σου Νικόλα και των συνεργατών σου που χάθηκαν μαζί σου.
Λευκωσία, 9 Σεπτεμβρίου 2018
